Umorzenie długów osób fizycznych

Ustawa o prawie upadłościowym i naprawczym dopuszcza w ściśle określonych przypadkach umorzenie długów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Dotyczy to przede wszystkim dłużników, którzy stali się niewypłacalni z przyczyn niezależnych od siebie, np. w skutek ciężkiej choroby lub kalectwa, a ponadto po ogłoszeniu upadłości nadal sumiennie wypełniali nałożone na nich obowiązki wynikające bezpośrednio z przepisów ustawy. Mechanizm ten został wprowadzony do polskiego prawa w 2003 roku. Należy podkreślić, że jest on również zbliżony konstrukcyjnie do procedury oddłużeniowej w ramach upadłości konsumenckiej.

Kiedy możliwe jest umorzenie długów?

Długi można umorzyć dopiero po zakończeniu postępowania upadłościowego. W sytuacji likwidacji majątku dłużnika sąd kończy postępowanie po wykonaniu przez syndyka ostatecznego planu podziału. Zakończenie może również nastąpić w momencie, gdy roszczenia wszystkich wierzycieli zostaną zaspokojone. Umorzenie długów może jednak nastąpić jedynie w pierwszym przypadku, gdyż w drugim staje się ono bezprzedmiotowe ze względu na spłacenie wszystkich wierzytelności. Odrębną kwestią jest także postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu, w którym to długi można umorzyć dopiero po uprawomocnieniu się wyroku sądowego zatwierdzającego układ.

Najczęściej jednak postępowanie upadłościowe kończy się niezaspokojeniem znacznej części wierzytelności pomimo zlicytowania majątku dłużnika. W praktyce oznacza to, że wierzyciele nie mają możliwości odzyskania należności, nawet jeśli dojdzie do egzekucji komorniczej. Ustawodawcy przewidzieli więc dla części dłużników możliwość orzeczenia przez sąd o umorzeniu części lub całości pozostałych do spłaty zobowiązań. Orzeczenie takie jest jednak możliwe tylko, gdy upadły jest osobą fizyczną i prowadzi działalność gospodarczą oraz gdy złoży on stosowny wniosek przez zakończeniem postępowania upadłościowego. Nie przewiduje się więc takiego rozwiązania dla osób prawnych lub innych jednostek organizacyjnych, a także dla osób, wobec których już wcześniej ogłoszono upadłość albo odmówiono im wszczęcia postępowania upadłościowego.

Celowość umorzenia długów

Najważniejszym celem umorzenia długów jest umożliwienie uczciwemu przedsiębiorcy rozpoczęcia „nowego życia” wolnego od długów. Uznaje się bowiem, że dłużnik po likwidacji całego majątku nie posiada już środków na spłatę należności, a jego nowe dochody zazwyczaj są niewystarczające, by pokryć wierzytelności powstałe przed postępowaniem upadłościowym. Często również dochodziło do sytuacji, w których dłużnik chcąc uniknąć dalszego spłacania wierzytelności, podejmował zatrudnienie w tzw. szarej strefie. Umorzenie długów może więc spowodować zahamowanie tego niekorzystnego dla społeczeństwa zjawiska.

Kto może skorzystać z umorzenia długów?

Umorzenie długów jest skierowane przede wszystkim do dłużników, których niewypłacalność powstała w skutek niezawinionych i niezamierzonych przez nich okoliczności. Zalicza się do nich m.in.: klęski żywiołowe, nagły wzrost kursów walut lub stóp procentowych, ciężką chorobę, trwałe kalectwo i inne temu podobne sytuacje. Wniosek o umorzenie wierzytelności będzie rozpatrzony pozytywnie, gdy dłużnik nie będzie zatajał majątku oraz gdy podejmie współpracę z organami biorącymi udział w postępowaniu.

Dłużnik musi również udowodnić związek pomiędzy określoną okolicznością a pogorszeniem się stanu przedsiębiorstwa. Upadły może także wystąpić o umorzenie długów, gdy wystąpią okoliczności niezwiązane bezpośrednio z nim samym, ale mające wpływ na działanie firmy, np. kradzież towarów lub surowców do produkcji. Trzeba jednak pamiętać, że sądy stosują umorzenie długów niezwykle rzadko – jedynie w sytuacjach, gdy bezsprzeczne jest, że dłużnik w żadnym stopniu nie przyczynił się do zaistniałej sytuacji. Należy również pamiętać, że nie można umorzyć długów przedsiębiorcy, któremu zakazano prowadzenia działalności gospodarczej.

Ponadto sąd przy rozpatrywaniu wniosku o umorzenie długów bierze pod uwagę takie czynniki jak: szansa na znalezienie pracy przez upadłego (a więc jego wiek, wykształcenie, kwalifikacje zawodowe i poziom bezrobocia w danym regionie), stan zdrowia dłużnika czy jego sytuację rodzinną. W przypadku tzw. normalnego funkcjonowania, dłużnik powinien być bowiem w stanie zaspokoić wierzycieli w ciągu kilku lat po ogłoszeniu upadłości. W tej sytuacji umorzenie długów byłoby więc niesprawiedliwe z punktu widzenia wierzycieli.

Które długi można umorzyć?

Nie można umorzyć wszystkich wierzytelności. Procedura oddłużeniowa obejmuje bowiem jedynie te należności, które zostaną umieszczone na liście roszczeń wierzycieli oraz te, które zostaną zgłoszone w toku postępowania upadłościowego (ich istnienie muszą potwierdzić dokumenty upadłego). Umorzyć nie można zatem: roszczeń niewpisanych na listę lub niezgłoszonych w postępowaniu, należności alimentacyjnych, renty z tytułu odszkodowania za wywołane choroby, niezdolności do podjęcia zatrudnienia, kalectwa oraz śmierci, a także składek na ubezpieczenia emerytalne i chorobowe pracowników.

Trzeba także pamiętać, że sąd umarza długi jedynie na wniosek upadłego i że to po stronie dłużnika spoczywa obowiązek wykazania przesłanek opowiadających się za oddłużeniem. Odrzucenie wniosku o umorzenie długów można jednak zaskarżyć tak samo jak wyrok je zatwierdzający.